Dan maar een atoombom.
Op 15 mei 2019, bijna een jaar geleden, besluit de Amerikaanse president Donald Trump om de ‘nucleaire optie’ in te zetten in de handelsoorlog met China. Hij plaatst Huawei op de Entity List, de zwarte lijst van het ministerie van Handel.

Amerikaanse bedrijven die goederen aan dit Chinese telecombedrijf willen leveren, zijn daardoor verplicht een speciale vergunning aan te vragen. Verlening ervan wordt getoetst aan de staatsveiligheid. Het komt neer op een exportverbod waardoor Huawei geen nieuwe Amerikaanse software en chips meer kan kopen – onmisbaar om telefoons en apparatuur voor telecomnetwerken te maken.

Eerder werd zo het Chinese telecombedrijf ZTE in korte tijd op de knieën gedwongen. Nu moet dit de genadeklap worden voor Huawei. Dat bedrijf is volgens de VS een gevaar voor de nationale veiligheid, omdat het zou spioneren voor China. Maar een jaar later is Huawei er nog altijd, met een omzet van 112 miljard euro over 2019 zelfs groter dan ooit.

„We hebben Huawei te groot laten worden”, verzucht Tim Morrison, tot november 2019 een van Trumps veiligheidsadviseurs in het Witte Huis. Hij is zijn agressieve toon ten opzichte van China nog niet verloren: „Huawei is het gereedschap van de communistische partij. Dit bedrijf moet vernietigd worden – out of business”, zegt hij aan de telefoon.

Lees ook Hoe Chinese techreus Nokia en Ericsson de loef afstak

Huawei is het uithangbord van China’s technologische opmars. Het bedrijf werd marktleider in 5G, de techniek die mobiele netwerken in staat stelt om apparaten op grote schaal met internet te verbinden. De maatschappij en industrie zullen verder digitaliseren en 5G geldt als sleutel tot economisch en militair overwicht. Wie deze techniek domineert, beheerst straks de wereld.

Jim Lewis, CSIS Een van de vele strategische blunders van de VS in de afgelopen twintig jaar

Dit baart de Amerikanen grote zorgen, al lang voor Trump aan de macht kwam. Want de VS produceren wel geavanceerde chips, maar mobiele telecomapparatuur wordt er niet meer gemaakt. De bedrijven die dat deden, gingen failliet of werden verkocht. „Een van onze vele strategische blunders van de afgelopen twintig jaar”, zegt Jim Lewis, oud-diplomaat en veiligheidsexpert van denktank CSIS.

De strijd tegen China wordt gevoed door de existentiële angst dat de VS niet langer toonaangevend zijn op technologisch gebied. De techoorlog laaide onder Trump hoog op, maar de basis van het Chinabeleid legde zijn voorganger Barack Obama al. Aanleiding was het aantreden van de Chinese premier Xi Jinping in 2013 en de aankondiging, in 2015, van het investeringsplan Made in China 2025. Daarmee hoopt China de eigen productie te moderniseren en een zelfstandige chipsector te realiseren. China wil vooroplopen in kunstmatige intelligentie, investeert agressief en probeert hightech kennis te verwerven, goedschiks en kwaadschiks. Intussen doet Huawei een record aan patentaanvragen in 5G.

Lees ook 5G-netwerk bouwen zonder Huawei lukt niet meer

Zorgwekkend – in westerse ogen – is China’s koppeling van militaire en commerciële inspanningen: ‘gewone’ technologie dient ook militaire doelen. Daarnaast dwingt een Chinese wet bedrijven informatie te delen met de overheid als die daarom vraagt. Huawei ontkent dat dit westerse klanten kan treffen.

De Amerikaanse nationale veiligheid is in gevaar als China te slim wordt, daar zijn zowel Democraten als Republikeinen het over eens. Toch heeft Trump moeite om Huawei te temmen. De genadeklap blijft uit: er is weerstand bij de Amerikaanse chipindustrie over de Entity List en de ministeries van Handel en Defensie verschillen van mening over de aanpak. De uitvoering is ongedisciplineerd, het beleid ad-hoc en er ontbreekt een overkoepelende visie, luidt de kritiek van meerdere Amerikaanse veiligheidsexperts die NRC sprak.

Daarnaast sprak deze krant met mensen die de maatregelen tegen China bedachten of uitvoeren. Zoals Tim Morrison, die er in Den Haag op aandrong ASML geen EUV-machines te laten exporteren. Of Rob Strayer, topambtenaar ‘cybersecurity’ bij het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, die de wereld rondreist om landen te overtuigen Huawei ook in de ban te doen.

Want Trump probeert Chinese technologie op alle manieren af te remmen. Grote Amerikaanse telecomnetwerken mogen geen Chinese apparatuur bevatten, uit angst voor spionage en sabotage. Daarnaast worden bondgenoten, zoals de EU, onder druk gezet om hun 5G-netwerken niet met Huawei te bouwen.

De Amerikanen oefenen ook invloed uit via verdragen als het Wassenaar Arrangement. Met die overeenkomst, in 1995 beklonken in kasteel De Wittenburg in Wassenaar, proberen 42 landen de export van gevoelige technologie te reguleren. Het gaat om apparatuur die ook voor militaire doeleinden gebruikt kan worden. Deze methode vergt voorzichtige diplomatie – niet Trumps favoriete aanpak. Toch begonnen de VS in 2018 een diplomatieke campagne om ervoor te zorgen dat ASML van Nederland geen vergunning krijgt om geavanceerde lithografiemachines naar China te exporteren. Zonder die cruciale techniek kan China geen volwaardige chipindustrie ontwikkelen.

Hoe succesvol is de VS in de hightechoorlog?

---

De zwarte lijst

Altijd eerst Twitter checken

‘Sorry, mensen.” Kevin Wolf, een van de architecten van het Amerikaanse exportbeleid onder de Obama-regering, verontschuldigt zich bij zijn toehoorders. Normaal gesproken is hij de zakelijkheid zelve. Maar als hij op zijn telefoon kijkt, kan hij zijn lachen niet houden. „Les 1 voor je spreekt in het openbaar: altijd even Twitter checken.”

Het is dinsdag 18 februari 2020. In een kamertje van denktank ITIF in Washington DC heeft Wolf net een uur lang gedebatteerd over de Huaweikwestie. De conclusie: als de sancties tegen Huawei nóg strenger worden, loopt de Amerikaanse techindustrie ernstige schade op.

Dan piept Wolfs smartphone. Hij leest dat @realDonaldTrump met een reeks tweets het beleid lijkt om te gooien. „De VS mogen geen lastige plek worden om zaken mee te doen, met als eeuwig excuus dat dat onze nationale veiligheid bedreigt.” En dan, in Trumps kenmerkende kapitalen: „We zijn OPEN FOR BUSINESS.”

„Die tweet verraste iedereen op het ministerie van Handel”, zegt Wolf een week later aan de telefoon. Hij is op onderweg naar advocatenkantoor Akin Gump, waarvoor hij sinds 2017 werkt. Dat jaar stopte hij als verantwoordelijke bij het Bureau for Industry and Security, de afdeling die het Amerikaanse exportbeleid uitvoert.

Het is een kleine afdeling, met zo’n 350 medewerkers die hun handen meer dan vol hebben aan Huawei. Wolf heeft nog geregeld contact met zijn voormalige collega’s: „BIS-medewerkers zijn over het algemeen gehoorzaam en proberen het beleid van de regering-Trump uit te voeren. Maar ze weten niet wat het beleid nu eigenlijk is.”

@realDonaldTrump We zijn OPEN FOR BUSINESS

De zwarte lijst is niet het juiste wapen tegen Huawei, legt Wolf uit. Het verbod kwam in mei 2019, een half jaar nadat de VS Huawei-topvrouw Meng Wanzhou in Canada lieten arresteren. „Dat was te laat, Huawei was niet verrast en kon voorraden aanleggen.” Bovendien is die zwarte lijst volgens Wolf bedoeld om buitenlandse bedrijven te corrigeren, niet om ze in het algemeen te bestraffen. Zelf zette hij in 2016 ZTE al eens op de verboden lijst. „Toen was sprake van een duidelijke overtreding met bewijs: ze leverden aan Noord-Korea en Iran.”

De beschuldigingen aan het adres van Huawei lopen volgens Wolf te ver uiteen en zijn vaag omschreven. „Huawei kan nooit van die lijst afkomen. Andere bedrijven krijgen de indruk dat je in de VS zomaar op die verboden lijst gezet kunt worden.”

Dat heeft twee gevolgen: Huawei wordt extra gestimuleerd om te zoeken naar alternatieve toeleveranciers, buiten de VS. En techbedrijven hebben een reden om ‘om de VS heen’ te ontwerpen. Nieuwe generaties software of chips worden dan buiten Amerika ontwikkeld, om aan beperkingen te ontkomen. Trump onderschatte dit averechtse effect op de eigen industrie; de chipindustrie krimpt al door de geopolitieke spanningen.

Elke keer als een nog strengere exportregel dreigt, siddert de internationale chipindustrie. Het is een wereldmarkt met een jaaromzet van 400 miljard dollar, waarvan Amerikaanse bedrijven als Intel, Qualcomm en Broadcom ongeveer de helft verdienen. Zij hebben er last van dat ze Huaweis klandizie kwijtraken. Rechtstreeks kritiek uiten op Trump doen bedrijven liever niet, uit angst voor een dodelijke tweet. Maar de techsector vindt een medestander in het Pentagon. Het Amerikaanse ministerie van Defensie wil wapens kunnen gebruiken – ook digitale wapens – die gebouwd zijn met chips van eigen bodem. Dat vergt een florerende chipindustrie die het nieuwste van het nieuwste ontwerpt. Een nog strikter exportverbod knijpt de budgetten af en bedreigt de innovatiekracht van de VS, vindt het Pentagon. En dus de staatsveiligheid.

Een nieuwe exportregel

De Taiwanese omweg afgesloten

Trump beseft inmiddels dat een eenzijdig exportverbod voor Huawei de VS zelf treft. Hij wil de scheve handelsbalans met China herstellen en sloot in januari een eerste akkoord met China , waardoor dat land meer uit de VS moet importeren. Zijn zorg is – zeker nu de werkloosheid sterk groeit – dat de Amerikaanse economie overeind blijft. Vandaar die ‘open for business’-tweet.

Wat doet Trump met Huawei? Dat bedrijf overleefde de zwarte lijst en wist via uitzonderingsregels en omwegen de productie overeind te houden. Huawei verkoopt minder telefoons, omdat ze Google Android niet mogen gebruiken, maar de aanleg van 5G-netwerken gaat door.

Nu ligt een nieuw plan klaar om Huaweis toevoer af te snijden. Amerika wil over zijn eigen grenzen heen regeren: tot nu vielen alle goederen die 25 procent Amerikaanse technologie bevatten onder exportrestricties van de VS. Dat wordt waarschijnlijk nul procent: de regels gelden straks ook voor producten die buiten de VS gemaakt zijn met Amerikaanse apparatuur – zoals die van chipmachinemakers Applied Materials of Lam Research.

De VS willen zo controle krijgen over het Taiwanese TSMC, waar Huawei-dochter HiSilicon zijn meest geavanceerde chips laat produceren. TSMC, voor 20 procent afhankelijk van Chinese klanten, wil niet officieel reageren op „zulke hypothetische maatregelen.”

Vaak sneuvelden strengere exportregels al voor ze het Witte Huis bereikten. Maar deze hernieuwde poging Huawei in een wurggreep te nemen, veroorzaakt grote onrust in de industrie die de aankondiging binnen enkele weken verwacht. Huawei is al begonnen een deel van zijn TSMC-productie naar China terug te halen.

„Het is de hakmes-benadering”, zegt Jim Lewis. „Trump wil de technologiewereld scheiden in een Amerikaans en een Chinees deel.” De chipindustrie laat zich echter niet zomaar met de botte bijl splitsen, omdat China zo’n centrale rol speelt in de mondiale elektronicasector. Lewis: „Daarom zijn er bij de ministeries veel discussies over deze aanpak.”

„De verhalen over meningsverschillen binnen de regering worden opgeklopt in de pers”, zegt Tim Morrison. Hij was een van Trumps meest loyale medewerkers en getuigde ten gunste van de president in het impeachmentproces. „Besturen is nu eenmaal moeilijk als je tegelijkertijd ook een coronacrisis moet bestrijden en een handelsoorlog uitvecht. De discussies over het exportverbod vinden plaats op lagere niveaus in de overheid – in het Witte Huis is men wel degelijk eensgezind. Het duurt gewoon even voordat alle opties de president bereiken.”

---

De 5G-ban

Is het netwerk straks te vertrouwen?

Het werkt niet als alleen de VS Huawei proberen te dwarsbomen, daarover zijn voor- en tegenstanders in het land het eens. Daarom probeert Amerika met behulp van bondgenoten de afzetmogelijkheden van de Chinese telecomgigant te beperken. Rob Strayer, Amerikaans diplomaat verantwoordelijk voor cybersecurity, reist de wereld rond om „onze partners” te overreden Huawei te blokkeren. Een handvol landen, waaronder Japan en Australië, volgt die oproep daadwerkelijk op.

In januari besloot het Verenigd Koninkrijk, tot grote woede van Trump, om in beperkte mate Huawei-apparatuur toe te laten in het telecomnetwerk. „Dat besluit was teleurstellend”, erkent Strayer aan de telefoon. Om er meteen aan toe te voegen: „Zo blijft het mogelijk dat de Chinese communistische partij data steelt.”

Maar bewijs dat dit gebeurt, is niet geleverd en het VK heeft Huaweis apparatuur en software volledig doorgespit.

De EU luistert ten dele naar de VS en adviseert lidstaten een strenge risicoanalyse voor Chinese apparatuur. Maar Huawei gaat niet bij voorbaat in de ban. Dat is ook de koers die Nederland vaart – hoewel het de precieze inrichting van de 5G-netwerken geheim houdt. De bemoeienis van de Amerikanen met EU-lidstaten houdt intussen aan. Rob Strayer: „We werken met partnerlanden samen om hun wetten aan te passen zodat die aan de Europese voorwaarden voldoen.”

De VS zouden Duitsland gedreigd hebben minder informatie te delen met geheime diensten als de Duitsers Huawei niet zou weren. Oud-generaal James Jones, van denktank Atlantic Council en in het verleden veiligheidsadviseur van Obama, acht zoiets terecht: „Ik ben erg benieuwd hoe de 29 NAVO-landen de 5G-technologie zullen benaderen. Ik denk niet dat de VS willen samenwerken met een land dat Huawei niet op dezelfde manier weigert. Europa moet keuzes maken.”

Is het naïef te denken dat je het risico van Chinese spionage in het mobiele netwerk kunt beheersen, zoals de Europese telecombedrijven beloven? Martijn Rasser, voormalige CIA-medewerker, is veiligheidsexpert van CNAS, een denktank die onder meer gesponsord wordt door de wapenindustrie. Hij adviseert Joe Biden tijdens diens presidentiële campagne: „Naïef is niet het juiste woord. Ik begrijp gewoon niet waarom je het risico zou willen nemen met Chinese apparatuur als je goede alternatieven in Europa hebt, zoals Nokia en Ericsson.”

Geen toegang tot EUV

De techwereld draait om ASML

De diplomatieke druk van de VS voelt Nederland ook als het gaat om de EUV-machines van ASML. Deze extreme ultraviolet lithografietechniek is nodig om de meest complexe computerchips in grote volumes te kunnen maken – onmisbaar voor een volwassen chipindustrie. De Chinese fabrikant SMIC bestelde begin 2019 zo’n apparaat van ruim 100 miljoen euro, maar de Nederlandse overheid verlengde de vereiste exportvergunning voor ASML in juni niet.

EUV staat op de zogeheten dual goods-lijst van het Wassenaar Arrangement, de lijst van goederen die gebruikt kunnen worden voor militaire toepassingen. Lithografietechniek staat al langer in het Wassenaar Arrangement beschreven, maar door Trumps handelsoorlog leidt de vergunningkwestie tot extra ophef.

Lees ook Lees ook: De magische machine waar de VS en China om vechten

ASML is niet per se een ‘Trump-ding’; al in 2008 wordt in Amerikaanse overheidsrapporten het belang van ASML voor China’s technologische opmars genoemd – omschreven als „a Dutch company” en „global leader” die de laatst overgebleven Amerikaanse fabrikant van lithografiemachines had overgenomen.

In januari berichtte persbureau Reuters dat Nederland de exportvergunning niet wilde verlengen nadat premier Mark Rutte in juli 2019 een Amerikaans veiligheidsrapport onder de arm geschoven had gekregen door een veiligheidsadviseur uit de VS. Nederland zit met de kwestie in zijn maag omdat het China, als belangrijke handelspartner, niet voor het hoofd wil stoten. En het kan ook de Amerikaanse druk niet negeren.

De Nederlandse toon ten opzichte van China is voor de zomer van 2019 al verhard. De China-visie, een rapport dat het ministerie van Buitenlandse zaken in mei 2019 publiceerde, vraagt om „extra aandacht” en mogelijke „aanscherping voor het beoordelingskader van de export van strategische en dual use goederen” vanwege de „nauwe verwevenheid van civiele en militaire sectoren in China”.

veiligheidsadviseur TrumpTim Morrison Ik betwijfel of alle andere landen mee zouden werken om Huawei kapot te maken. Maar dat is dan mijn persoonlijk doel.

De diplomatieke dans rondom ASML’s exportvergunning begon al in 2018. Het bedrijf had een generieke exportvergunning, maar voor de eerste Chinese EUV-bestelling was een nieuwe aanvraag nodig. Toen sprongen de Amerikanen erop.

Tijdens de G20-top in Buenos Aires, waar Rutte en Trump elkaar eind 2018 spraken over kernwapenakkoord INF, zou de ASML-kwestie volgens insiders al aangestipt zijn. Er was daarna herhaaldelijk contact tussen Amerikaanse en Nederlandse diplomaten over EUV.

Tim Morrison, Trumps veiligheidsadviseur, reisde meermalen naar Den Haag om met vertegenwoordigers van de Nederlands overheid te spreken. „Het was een gezamenlijke benadering, een inspanning van onze ministeries van Defensie en Buitenlandse Zaken en de staf van het Witte Huis.”

Morrison spreekt van „diepe, langdurige vriendschappelijke relaties” met Nederland en met Japan. In dat land bouwen ASML’s concurrenten Nikon en Canon ook lithografiemachines, zij het minder geavanceerd en op kleinere schaal. Amerikaanse diplomaten benaderen de Japanse overheid op vergelijkbare manier. Van druk uitoefenen wil Morrison niet spreken. „Wij zetten geen druk op onze vrienden. We hebben meerdere keren met elkaar gesproken, informatie gedeeld, en waren het er allemaal over eens hoe belangrijk ASML’s technologie is. Vervolgens is het aan de Nederlandse regering om daar een zelfstandig besluit over te nemen.”

Nederland heeft de exportvergunning nu al maanden ‘in beraad’ en dus krijgt China vanwege het Wassenaar Arrangement nog geen toegang tot de cruciale EUV-techniek. Zijn zulke multilaterale verdragen dan sowieso niet een betere manier om China aan te pakken? Tim Morrison: „Dit soort akkoorden is afhankelijk van vrijwillige medewerking. Dat maakt het proces ingewikkeld en traag. Ik betwijfel of alle andere landen mee zouden werken om Huawei kapot te maken. Maar dat is dan mijn persoonlijk doel.”

Martijn Rasser vindt dat ASML gecompenseerd zou moeten worden voor de wegvallende omzet uit China. „Bijvoorbeeld door nieuwe chipfabrieken te bouwen in multilaterale samenwerking tussen Zuid-Korea, Japan en de VS.” Alles om Made in China 2025 te voorkomen.

---

Ontkoppeling technologie

Een nieuw Spoetnikmoment

De hakmesstrategie van Trump staat haaks op de verregaande globalisering van de technologiesector. De ontkoppeling van Chinese toeleveranciers in de techwereld is begonnen, denkt Tim Morrison. Volgens hem versnelt de pandemie het besef dat de wereld te veel leunt op China.

Het coronavirus dwong bijvoorbeeld techbedrijven om productielijnen te verplaatsen naar andere landen. „Ze komen er nu achter dat het niet zo verstandig is om alle eieren in één mandje te hebben”, zegt James Jones van de Atlantic Council.

Volgens de oud-generaal staat Amerika voor een ‘Spoetnikmoment’. Zoals de VS en Rusland in de jaren vijftig en zestig elkaar beconcurreerden in de ruimtevaart, vechten China en Amerika om dominantie in 5G-technologie. Op dit moment is Huawei wereldwijd koploper in het aantal aangevraagde patenten op 5G-gebied, hoewel onzeker is of al die aanvragen ook erkend worden.

De VS proberen eigen ‘anti-Huawei’-technologie te ontwikkelen – iets waar de regering-Trump zich actief mee bemoeit, samen met bedrijven als Dell, Microsoft en AT&T. De wereld zit echter niet te wachten op een alternatieve 5G-standaard – dat zou innovaties vertragen.

De Amerikaanse minister van Justitie William Barr wekte in februari nog verbazing met zijn idee de VS een controlerend aandeel te laten nemen in Europese fabrikanten Ericsson en Nokia. Het Witte Huis floot hem een dag later terug.

Jim Lewis: „Toch bewijst dit dat het woord industriepolitiek niet langer taboe is in Washington. De situatie dwingt ons daartoe. In de Koude Oorlog en tijdens de Tweede Wereldoorlog werd industriepolitiek gevoerd. Dat gebeurt ook bij dit conflict. Dat ligt niet aan de Chinezen, maar aan de Communistische Partij en haar autoritaire leider die de wereld wil veroveren. Niet op de ouderwetse manier, met invasies, maar door netwerken, technologie en economie te controleren.”

Volledige ‘ontkoppeling’ van de chipindustrie, waarbij de wederzijdse afhankelijkheid van Chinese en Amerikaanse bedrijven wordt opgeheven, zou niet goed uitpakken voor de Verenigde Staten, concludeert een recent rapport van de Boston Consulting Group: Zuid-Korea zou de VS inhalen als belangrijkste chipproducent.

De VS liepen voorop met internet, maar gaven mobiele netwerktechnologie op. Bedrijven als Lucent en Motorola werden verkocht aan niet-Amerikaanse bedrijven. Jim Lewis: „De verwachting was dat de telecomsector niet zo belangrijk zou zijn; Amerika rekende op zijn eigen techreuzen. Dat bleek een misvatting.”

Uiteindelijk zal telecominfrastructuur zelf minder belangrijk worden en het mobiele netwerk volledig draaien op software en uitwisselbare hardware. Lewis: „Over tien jaar is het landschap heel anders en is Huawei niet zo belangrijk meer. Maar daar zijn we nog niet.”

Delen Mail de redactie