‘De vraag of AI de beste oplossing is, wordt nauwelijks gesteld’
Het debat over artificiële intelligentie (AI) lijkt maar twee smaken te kennen: de utopie en de dystopie. Onderzoeker Rudy van Belkom ziet ruimte voor een genuanceerdere kijk.
De discussie over de verwachte ontwikkeling van artificiële intelligentie (AI) zit vol tegenstellingen. Zorgt kunstmatige intelligentie straks voor meer autonomie of juist voor meer afhankelijkheid? Draagt AI in de toekomst bij aan meer gelijkheid of aan meer onrechtvaardigheid? Zal AI de mens uiteindelijk gaan ondersteunen of gaan vervangen? De focus ligt hierbij vaak op de ontwikkeling van de technologie als zodanig.
De inzet van AI in de toekomst is echter sterk afhankelijk van de maatschappelijke context. Het gaat bij dit onderwerp dus niet alleen over de prestaties van de technologieën en de beschikbaarheid van middelen, maar ook over strategische belangen en maatschappelijke acceptatie. Wat vaak over het hoofd wordt gezien, is dat we deze context zelf creëren. De keuzes die we in het heden maken, hebben grote invloed op de mogelijke toekomsten.
Onvermijdelijke natuurwet
AI wordt nu nog te vaak gezien als een doel op zichzelf. De vraag of AI de beste oplossing voor een probleem is, wordt nauwelijks gesteld. Velen lijken ervan uit te gaan dat AI een soort onvermijdelijke natuurwet is, waar we wel iets mee moeten.
Deze houding lijkt de basis voor het Strategisch Actieplan voor AI (SAPAI) uit oktober 2019. Dit actieplan beschrijft de voornemens van het kabinet om de ontwikkeling van AI in Nederland te versnellen.
Het is goed dat in dit actieplan wordt uitgegaan van economische en maatschappelijke kansen, maar de opstellers lijken onvoldoende na te hebben gedacht over de gevolgen van deze automatiseringsdrang.
Computer says no
Nederland lijkt hiermee af te stevenen op een scenario waarin de mens op verschillende gebieden wordt vervangen door AI, of eigenlijk substituted intelligence. Besluiten van intelligente systemen kunnen dan ingaan tegen onze intuïtie: ‘Computer says no’ en daarmee uit. In hoeverre kunnen en willen we dit accepteren?
Tegelijkertijd spreekt het actieplan de ambitie uit om van Nederland een voorloper op AI-gebied te maken. Dit suggereert dat het om een wedstrijd gaat met een duidelijke winnaar en verliezers. Geopolitieke spanningen kunnen dan hoog oplopen. Hierbij kan een scenario ontstaan waarin de behoefte aan controle en regulering ervoor zorgt dat AI ‘slechts’ als tool zal worden ingezet, oftewel augmented intelligence.
Er zijn nog andere scenario’s denkbaar. In augustus kende de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek een zwaartekrachtsubsidie van 19 miljoen euro toe aan een project dat moet bijdragen aan het samenbrengen van menselijke en artificiële intelligentie, oftewel hybrid intelligence. Het erkennen van zo’n vorm van AI als rechtspersoon komt hiermee dichterbij. Volgens experts blijft er daarnaast zicht op het scenario van transcended intelligence, waarin AI menselijke intelligentie overstijgt en er een monocultuur ontstaat.
Het juiste pad
De feitelijke toekomst zal elementen bevatten van al deze visies en varianten van AI, afhankelijk van het toepassingsdomein en de maatschappelijke context. In het actieplan SAPAI gaat het kabinet te veel uit van één dominante ontwikkelingsrichting van AI. De overheid zou meer rekening moeten houden met alternatieve scenario’s.
Met de komst van nieuwe generaties zullen andere normen en waarden ontstaan. Begrippen als transparantie en uitlegbaarheid zijn daardoor aan verandering onderhevig. Misschien gaan we wel accepteren dat AI vooringenomen is.
De uitdaging zit dan meer in het eerlijk verdelen van oneerlijkheid. Wat we hierbij niet moeten vergeten is dat AI als zodanig niet goed of slecht is, het gaat erom hoe de technologie door mensen wordt ingezet. De vraag is dus wat voor samenleving we willen zijn, gegeven alle technologische ontwikkelingen.
De maatschappij zal hoe dan ook fundamenteel veranderen. AI kan ons helpen het juiste pad te vinden. We moeten alleen nog wel uitvinden waar we dan precies heen willen.
